W niedzielę poznamy tegorocznego laureata literackiej Nagrody Nike

Wśród nominacji jest powieść Radka Raka "Baśń o wężowym sercu albo wtóre słowo o Jakóbie Szeli" (Powergraph) nawiązująca do "Słowa o Jakóbie Szeli" Brunona Jasieńskiego. Autor jest lekarzem weterynarii i pisarzem, pochodzi z rodziny o chłopskich korzeniach. Postać Jakuba Szeli fascynowała go od dawna, doszedł do wniosku, że opowieść o rabacji galicyjskiej jest zdominowana przez głosy jej ofiar - galicyjskich ziemian. Rak przedstawia tę historię z punktu widzenia tych, którzy w 1848 roku ruszyli z siekierami na dwory - galicyjskich chłopów, wprowadzając czytelnika w świat wyobraźni ludowej pełen wiedźm, gadających zwierząt, duchów zmarłych, którzy nie chcą odejść. Radek Rak (ur. 1987 r.) za "Puste niebo" nagrodzony został Złotym Wyróżnieniem w Nagrodzie Literackiej im. Jerzego Żuławskiego i był nominowany do Nagrody im. Janusza A. Zajdla. Nominowana do Nike "Baśń o wężowym sercu albo wtóre słowo o Jakóbie Szeli" była też nominowana m.in. do Nagrody Literackiej "Gdynia", znalazła się także na liście 10 najlepszych książek roku dwumiesięcznika "Książki".

Nominowana do Nike jest też powieść "Rozdeptałem czarnego kota przez przypadek" Filipa Zawady (Znak). Narratorem jest chłopak mieszkający w sierocińcu prowadzonym przez zakonnice. Autor tworząc te postać opierał się na własnych doświadczeniach, a także obserwacjach poczynionych podczas zajęć, które prowadził w świetlicach środowiskowych. Zawada, rocznik 1975, jest prozaikiem, poetą, twórcą filmów offowych, muzykiem. Grał - między innymi - z Pustkami i Indigo Tree, tworzył muzykę do spektakli teatralnych oraz filmów. Opublikował dziewięć książek. Był dwukrotnie - za twórczość prozatorską - nominowany do Nagrody Literackiej "Gdynia", a za tom wierszy "Trzy ścieżki nad jedną rzeką sumują się" do Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej "Silesius".

Wśród nominowanych książek jest też "Pusty las" Moniki Sznajderman (Czarne). To esej opowiadający o dziejach wsi Wołowiec, w której autorka mieszka, ale także o trudnej historii tego fragmentu Beskidu Niskiego - o Rusinach, Żydach oraz pionierach górnictwa naftowego, po których pozostały dziś często tylko krzyże na zapuszczonych cmentarzach i zapisy w archiwach. W Wołowcu przed wojną i akcją "Wisła" mieszkało niemal tysiąc osób, obecnie wieś ma 18 mieszkańców. Monika Sznajderman (1959), antropog kultury, wraz z mężem Andrzejem Stasiukiem założyła w 1996 r. wydawnictwo Czarne. W finale Nike znalazła się po raz drugi, w 2017 roku była nominowana za rodzinną opowieść "Fałszerze pieprzu".

"Kiedy wybuchnie wojna? 1938. Studium kryzysu" Piotra M. Majewskiego (Krytyka Polityczna) to praca historyczna o tym, jak przywódcy zachodnich demokracji w imię zachowania pokoju pozwolili Hitlerowi zlikwidować Czechosłowację i zmusili jej władze, by podpisały się pod "wyrokiem" na własne państwo. Autor określa ją jako o opowieść o zdradzie. "O tym, jak europejskie mocarstwa postanowiły poświęcić Czechosłowację i podpisały dyktat monachijski przewidujący przyłączenie części terytorium tego państwa do III Rzeszy. To także rzecz o niechlubnej roli Polski, której rozbiór południowego sąsiada mógł być na rękę" - pisze w przedmowie Majewski. To urodzony w 1972 roku polski historyk dziejów najnowszych, zajmujący się między innymi historią Czech i Czechosłowacji oraz stosunkami czesko-niemieckimi w XIX i XX wieku, w latach 2009–2017 zastępca dyrektora Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, w latach 2008–2011 doradca premiera Donalda Tuska, autor takich książek, jak "Edvard Beneš i kwestia niemiecka w Czechach", "Nierozegrana kampania. Możliwości obronne Czechosłowacji jesienią 1938 roku", "+Niemcy Sudeccy+ 1848-1948. Historia pewnego nacjonalizmu".

Nominowano także książkę "Jaremianka. Biografia" Agnieszki Daukszy (Znak). To opowieść o jednej z najważniejszych polskich artystek XX w., przedwcześnie zmarłej, a wreszcie zapomnianej.Pochodziła ze Starego Sambora na Kresach, w Krakowie studiowała pod kierunkiem Xawerego Dunikowskiego, współtworzyła Grupę Krakowską i teatr Cricot, właśnie z nią najchętniej współpracował Tadeusz Kantor. Żona Kornela Filipowicza, przyjaciółka m.in. Różewiczów, Sternów, Przybosiów - w ich wspomnieniach jawi się jako wcielenie ruchu, zmienna, zachwycająca postać, która pozostawiała po sobie wrażenie niedosytu. Kiedy w 1958 roku w czasie rozkręcającej się kariery międzynarodowej, zmarła na białaczkę, zabrakło ambasadorów jej sztuki. Dramatycznym rysem życia Jaremianki, członkini lewicującej w latach 30. Grupy Krakowskiej, był fakt, że była zadeklarowaną komunistką, ale jednocześnie nie była w stanie zaakceptować PRL-owskiej realizacji tego systemu. Agnieszka Dauksza to asystentka w Katedrze Antropologii Literatury i Badań Kulturowych WP UJ, autorka książek takich, jak "Afektywny modernizm. Nowoczesna literatura polska w interpretacji relacyjnej", "Klub Auschwitz i inne kluby. Rwane opowieści przeżywców" i "Kobiety na drodze. Doświadczenie przestrzeni publicznej w literaturze przełomu XIX i XX wieku".

"27 śmierci Toby'ego Obeda" (Dowody na Istnienie) to reportaż opowiadający o tym, jak jeszcze niedawno w Kanadzie obchodzono się z dziećmi rdzennych mieszkańców - zabierano je z domów, zamykano w szkołach z internatem. Były pozbawione kontaktu z rodzinami, własną kulturą, maltretowane, bite, głodzone. Prawo stanowiło, że dzieci rdzennych mieszkańców będą odbierane rodzicom w wieku czterech-pięciu lat i wychowywane w szkołach z internatem. Celem tych działań było doprowadzenie do integracji rdzennych mieszkańców Kanady z resztą społeczeństwa, a także zwiększenie szans ich dzieci na zadomowienie się w dominującej kulturze. Dokonywano tego przez rozerwanie więzi rodzinnych, odcięcie od języka i kultury, w której się urodziły. W szkołach z internatami dochodziło do wielu nadużyć, a wychowankowie często byli bici, głodzeni i molestowani seksualnie. Autorka - Joanna Gierak-Onoszko(ur. w 1980 r.) - jest reporterką, dziennikarką, specjalistką ds. komunikacji wewnętrznej oraz public relations. "27 śmierci Toby'ego Obeda" to jej debiut, za który była nominowana m.in. do Nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego za reportaż literacki. Publikowała m.in. w "Dużym Formacie", "Polityce" i "Piśmie".

Ostatnia z nominowanych książek to "Płuczki. Poszukiwacze żydowskiego złota" Pawła Reszki (Agora), który opisuje jak na terenie byłych obozów zagłady w Sobiborze i Bełżcu, w mogiłach setek tysięcy ofiar mieszkańcy pobliskich wsi prowadzili wykopki w poszukiwaniu "żydowskiego złota". Prochy zmieszane z ziemią przepłukiwali w rzece lub specjalnie wykopanych dołach, tzw. płuczkach. Autor szuka odpowiedzi na pytania, co kierowało kopaczami i co dzisiaj myślą o tym ich potomkowie? Paweł Piotr Reszka (ur. w 1977 r.) jest dziennikarzem i reportażystą, z wykształcenia historykiem. Laureat 7. edycji Nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego za książkę "Diabeł i tabliczka czekolady". Za "Płuczki. Poszukiwaczy żydowskiego złota" znalazł się w finale Nagrody Literackiej "Gdynia", Nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego oraz Literackiej Nagrody Europy Środkowej "Angelus". Przez lata pracował w lubelskiej redakcji "Wyborczej", dziś w "Dużym Formacie".

To 24. edycja nagrody Nike, przyznawanej od 1997 r. Jej celem jest promowanie literatury polskiej, ze szczególnym uwzględnieniem powieści. W konkursie startować mogą wszystkie gatunki literackie (w tym autobiografie, eseje, pamiętniki itp.) i humanistyka o wybitnych walorach literackich, ale ubiegać mogą się o nią jedynie autorzy żyjący. Zwycięzca otrzymuje 100 tys. zł i statuetkę projektu Gustawa Zemły. Organizatorami są Fundacja Nagrody Literackiej "Nike" i "Gazeta Wyborcza", a fundatorem Fundacja Agory.

Kto zdobędzie nagrodę Nike 2020 dowiemy się w niedzielę, 4 października o godz. 20 na gali finałowej, która transmitowana będzie przez TVN 24 oraz na Wyborcza.pl. (PAP)

autor: Agata Szwedowicz

aszw/ wj/